TÜRKİYE PAMUKÇULUĞU İÇERİSİNDE HATAY’IN ÖNEMİ VE İLİN PAMUK ÜRETİMİNDE KARŞILAŞTIĞI BAZI SORUNLAR

 

 

Doç. Dr. Mehmet MERT

 

           Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü 31034-HATAY

 

Giriş   

 

Tekstil sektörümüz pamuk lifini % 60’ın üzerinde oldukça yüksek bir oranda hammadde olarak kullanmaktadır (Anonim, 1999a). Türk tekstil ve konfeksiyon sanayinin GSMH’daki payı % 12 (tekstil % 7.5, konfeksiyon % 4.5), toplam üretimdeki payı % 14, toplam istihdamdaki payı % 21 ve toplam ihracattaki payı, yaklaşık % 40’dır. Türk tekstil sanayi bugün dünyada 13. sırada, hazır giyim sektörü ise 6. tedarikçi konumundadır. Türkiye, tekstil-konfeksiyonda Avrupa Birliğinin Çin’den sonra ikinci büyük tedarikçisi konumundadır (Koç, 1999). Bu durum, tarlada üretilen pamuğun üretici, tüccar, çırçırcı, sanayici, ihracatcı, ithalatcı, araştırmacı vb. kesimler tarafından dikkatlice izlenmesine neden olmaktadır.

 

Türkiye’de Pamuk Üretimi

Ülkemiz, pamuğun ekonomik olarak yetiştiği pamuk kuşağı (47 ^oK-35 ^oG) içerisinde yer almaktadır. Önemli bir pamuk yetiştiricisi olan ülkemizde ekim alanı, lif üretim, ithalat, ihracat ve stok durumlarının, 1960-99 yılları arasında 10’ar yıllık dönemler halinde nasıl bir değişim gösterdiği Çizelge 1’de verilmiştir.

 

Çizelge 1. Türkiye’nin onar yıllık ortalamalara göre pamuk ekonomisi (1960-99)

Konular	1960-69	1970-79	1980-89	1990-1999
Ekim alanı (1000 ha)	670	679	660	673
% değişim	100 olursa	+ 1.34	- 1.49	+ 0.45
Lif üretimi (1000 ton)	314	507	536	715
% değişim	100 olursa	+ 61.46	+ 70.70	+ 127.71
İhracat (1000 ton)	175	245	124	58
% değişim	100 olursa	+ 40.00	- 29.14	- 33.14
İthalat (1000 ton)	0.1	0.1	26	201
% değişim	100 olursa	-	+ 25.90	+ 200.90
Stok (1000 ton)	42	82	123	149
% değişim	100 olursa	+ 95.24	+ 192.86	+ 254.76

Kaynak: Gürel ve ark. (2000)

Çizelge 1’de görüldüğü gibi, Türkiye’nin ekim alanları 1960-69 ortalamasına göre son on yıl ortalamasında belli bir artış göstermemiştir. Buna karşılık lif üretimi % 127.71’lik bir büyüme yapmıştır. İhracat % - 33.14 gibi bir küçülme, ithalat ise % 200.90’lık bir artış göstermiştir. Stoklarda da % 254.76’lık bir büyüme görülmektedir. Lif üretiminde son 30 yıl içerisinde meydana gelen artış, pamuk tarımının daha entansif hale gelmesi ile açıklanabilir. İhracatda küçülme, ithalat ve stoklarda meydana gelen büyüme, özellikle 1980’li yıllardan sonra tekstil sektöründeki hızlı büyüme nedeniyle pamuğa olan talebin artmasına bağlanabilir. Entansif hale gelen pamuk tarımı, lif üretiminde artışa neden olmuştur. Ancak yıllarca uygulanan yanlış tarım politikaları nedeniyle, pamuk üretiminde  maliyet unsuru hem üreticinin ekonomik bir üretim yapamaması hem de, tekstilcinin yerli üretimden hammadde teminini kısıtlamaktadır. Pamuk üretim maliyetleri yıllara, bölgelere ve ülkelere göre değişmektedir. Değişik ülke ve bölgelerde; sulama, gübreleme, mücadele, toplama, çırçırlama, taşımacılık vb. gibi girdiler büyük farklılıklar göstermektedir. Çizelge 2, Türkiye’de ve bazı ülkelerdeki pamuk üretim maliyetlerini göstermektedir.

 

Çizelge 2. Türkiye ve bazı ülkelerdeki pamuk üretim maliyetleri (US $/da)

Harcama Kalemleri	Meksika	Pakistan	Peru	ABD	Türkiye
İşcilik 1. Ekim-bakım            2. Hasat	24.5 -	7.7 8.4	13.2 12.4	2.1 1.0	11.8 17.4
Makine, enerji, ekipman	7.2	-	-	-	2.5
Tohumluk	1.8	0.7	0.9	1.6	1.2
Gübre	4.6	8.3	7.6	6.8	8.5
Ot öldürücü (herbisit)	0.3	-	-	3.2	4.3
Yaprak döktürücü (defoliant)	0.1	-	-	0.5	-
Böcek mücadele ilaçlar	4.5	18.1	2.6	3.9	11.6
Sulama	5.8	1.0	3.3	0.2	2.3
Çırçır-balya-nakliye	8.3	5.3	6.7	8.2	8.0
Kira	3.9	7.7	0.6	7.5	2.3
Vergi ve gümrük	4.7	12.0	-	1.2	-
Diğer	4.7	12.7	10.1	22.6	4.2
Toplam masraf	7.04	81.9	57.4	58.8	74.1

Kaynak: Gürel ve ark (2000)

 

            Çizelge 2’den, Türkiyenin dekardan kaldırılan kütlüye en yüksek (74.1 $) masraf yapan ülkelerin başında görülmektedir. Türkiye’nin en yüksek harcama kalemini toplama işciliği (17.4 $/da) tutmaktadır.

 

Hatay’da Pamuk Üretimi

            Ülkemizde pamuk 25 ili kapsayan dört ana bölgede (Güneydoğu Anadolu, Ege, Çukurova ve Antalya) üretilmektedir (Çizelge 3).

 

Çizelge 3. İllerimize göre pamuk ekim alanı, üretim ve verim durumları (1999 yılı)

İlin adı	Ekim alanı (ha)	Kütlü (ton) Üretim        Verim (ton)            (kg/ha)		Lif Üretim       Verim (ton)            (kg/ha)		Çiğit Üretim        Verim (ton)            (kg/ha)
Aydın	90736	278335	3068	114117	1258	153641	1693
Balıkesir	4143	9200	2221	3677	888	5173	1249
Çanakkale	3000	4350	1450	1740	580	2445	815
Denizli	19656.	65930	3354	27028	1375	36397	1852
İzmir	63215	184297	2915	74646	1181	102648	1624
Manisa	47469	157175	3311	61298	1291	89904	1894
Muğla	17565	50414	2870	20166	1148	28332	1616
Bursa	450	405	900	162	360	228	507
Hatay	52990	187282	3534	69294	1308	110871	2092
Adana	46375	129120	2784	46816	1010	77397	1669
Antalya	18500	54000	2919	20520	1109	31428	1699
Gaziantep	14870	34313	2308	13000	874	20009	1346
İçel	5100	11724	2299	4600	902	6678	1309
K.maraş	15300	44810	2929	16983	1110	26124	1707
Kilis	2490	3840	1542	1450	378	2244	901
Osmaniye	2380	4420	1857	1651	694	2601	1093
Iğdır	108	173	1602	70	648	96	889
Diyarbakır	65000	150700	2318	60200	926	84773	1304
Mardin	35700	95500	2675	38460	1077	53411	1496
Siirt	3900	7885	2022	2650	679	4935	1265
Şanlıurfa	174934	462655	2645	179800	1028	265274	1516
Batman	9015	26131	2899	10150	1126	14988	1663
Şırnak	14829	36680	2474	13550	914	21736	1466
Adıyaman	11157	25810	2313	9020	808	15809	1417
Elazığ	412	718	1743	250	607	441	1070
Toplam	719294	2025867	2816	791298	1100	1157583	1609

Kaynak: D.İ.E. (1999b)

 

Çizelge 3’de görüldüğü gibi, Hatay pamuk ekimi yapılan iller arasında, 1999 yılı verilerine göre, 52990 ha ekim alanı ile 5. sırada, 187282 ton kütlü ve 110871 ton çiğit  üretimi ile 3., 69294 ton lif üretimi ile 4. sırada yer almaktadır. Elde edilen kütlü verimi bakımından ise 1. sırada yer almaktadır. Farklı pamuk üretim bölgelerinde, tarafımızca yürütülen çeşit verim ve adaptasyon  çalışmaları sonucunda, elde edilen lif teknolojik özellikleri Çizelge 4’de verilmiştir.

 

Çizelge 4. Bölgeler itibariyle bazı lif teknolojik özelliklerinin durumu

Lif Uzunluğu (mm)
Çeşitler	Antakya	Reyhanlı	Kırıkhan	Ş.Urfa	Adana	Nazilli	Beydere
S.G.125	29.9	30.2	27.6	27.8	26.9	30.9	28.4
S.G.404	29.0	29.1	27.1	29.5	26.0	30.9	29.2
S.G.501	29.1	29.6	26.2	27.4	26.4	30.1	29.2
S.G.1001	29.3	30.0	27.8	29.3	25.7	30.3	30.3
Del.50	30.1	29.5	28.9	29.6	25.8	30.8	30.1
Del.5690	29.1	30.6	27.8	30.2	25.8	31.1	30.0
Lif İnceliği (micronaire)
Çeşitler	Antakya	Reyhanlı	Kırıkhan	Ş.Urfa	Adana	Nazilli	Beydere
S.G.125	4.0	3.8	4.0	3.8	4.7	2.9	4.7
S.G.404	4.4	3.6	4.5	4.6	4.5	3.6	4.7
S.G.501	4.2	3.6	4.5	4.4	4.4	3.8	4.0
S.G.1001	4.3	3.5	4.6	3.4	4.5	4.0	4.3
Del.50	4.3	3.7	4.2	3.9	4.1	3.5	4.3
Del.5690	4.3	3.9	3.9	3.3	4.7	3.7	4.6
Lif Kopma Dayanıklılığı (grams/TEX)
Çeşitler	Antakya	Reyhanlı	Kırıkhan	Ş.Urfa	Adana	Nazilli	Beydere
S.G.125	24.8	23.9	22.3	23.8	21.9	25.5	23.7
S.G.404	27.1	27.3	27.2	25.3	25.8	26.8	23.9
S.G.501	29.7	27.7	25.6	23.6	25.2	25.6	20.9
S.G.1001	28.1	27.5	25.6	28.5	24.9	25.6	24.7
Del.50	23.4	25.5	24.2	26.1	22.5	24.1	26.6
Del.5690	28.2	27.9	28.2	29.8	24.2	27.2	21.2

Kaynak: Gürel ve ark. (1999)

 

Çizelge 4 dikkatlice incelenecek olursa, Hatay pamuğunun diğer bölge pamuklarının gerisinde kalmadığı, hatta ilerde olduğu görülür. Zaten yapılan bilimsel çalışmalar, lif teknolojik özellikleri yönünden esas belirleyici faktörün, çevreden çok çeşit olduğunu göstermektedir.        ( Hake et al., 1996). Bütün bu olumlu yönlere karşın, son yıllarda, Hatay genelinde pamuk ekim alanları giderek azalan bir eğilim içerisine girmiştir (Çizelge 5).

 

Çizelge 5. Yıllara göre pamuk ekim alanı, üretim ve verim durumları

Yıllar	Ekim alanı	Endeks	Üretim	Endeks	Verim	Endeks
1995	80050	100 ise	249501	100 ise	3117	100 ise
1996	65730	82	232221	93	3532	113
1997	61384	77	205416	82	3346	107
1998	66320	83	245900	98	3708	119
1999	52990	66	187282	75	3534	113
2000	50610	63	206597	83	4082	131

Kaynak: Hatay Tarım İl Müdürlüğü Brifing Raporları (1995-2000)

            1995 yılında 80050 ha olan ekim alanı, yaklaşık % 37 azalarak, 2000 yılında 50610 ha olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 5). Kütlü üretiminde aynı dönem içerisinde meydana gelen azalma ise % 17 dolaylarındadır. Verimde ise yaklaşık % 30 bir artış kaydedilmiştir. Yöre çiftçisinin modern yetiştirme tekniklerine açık olması, bu artışta önemli bir rol oynamıştır.

            Alluviyal topraklardan oluşan  Amik Ovası, kapladığı 120000 ha’lık alan ile ülkemizin verim potansiyeli yüksek ovalarından birisidir. Ovada, tarla bitkisi olarak genelde buğday, pamuk, son yıllarda mısır yetiştirilmektedir. Tarım arazileri ova içerisinde yer alan Antakya, Kırıkhan, Kumlu ve Reyhanlı ilçeleri pamuk ekiminin en fazla yapıldığı ilçelerdir (Çizelge 6). Çizelge 6 incelenecek olursa, pamuk ekiminin % 90’dan fazlasının bu ilçelerde gerçekleştiği görülecektir.

 

Çizelge 6. İlçelere göre pamuk ekim alanı, üretim ve verim durumları (2000 yılı)

İlçe adı	Ekim alanı (ha)	Kütlü Üretim    Verim (ton)       (kg/ha)		Lif Üretim    Verim (ton)       (kg/ha)		Çiğit Üretim    Verim (ton)       (kg/ha)
Antakya	8500	38250	4500	14535	1710	23715	2790
Altınözü	1550	6200	4000	2294	1480	3906	2520
Belen	350	1225	3500	453	1290	772	2200
Erzin	60	72	1200	27	450	4549	758
Hassa	2250	9000	4000	3420	1520	5580	248
İskenderun	900	2250	2500	855	950	1395	1550
Kırıkhan	14000	63000	4500	23940	1710	39060	2790
Kumlu	7500	31500	4200	11655	1554	19845	2646
Reyhanlı	14500	55100	3800	20387	1406	34713	2394

Kaynak: Hatay Tarım İl Müdürlüğü, 2000 Yılı Brifing Raporu

 

            Sorunlar       

            İlimizde,  pamuk yetiştiriciliği sorunlarını 4 ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; üretim maliyeti , yetiştirme tekniği, drenaj ve çoraklaşma ve finansman sıkıntısı’dır.

1-      Üretim Maliyeti 

Pamuk ekim alanı, son altı yıl içerisinde yaklaşık % 37 oranında azalmıştır (Çizelge 4). Bu durum, pamuk üretim maliyetinin yüksek, pamuğa verilen destekleme fiyatlarının ise düşük olmasından kaynaklanmaktadır.  Girdi fiyatları, çiftçinin alım gücünü aşmaktadır. Bazı üreticiler, elde edeceği üründen ne kadar para kazanacağını bilmediği için, yeterince girdi kullanmaktan kaçınırken, bazı üreticiler ise gereğinden çok girdi kullanmaktadır. Bu da hem verime hem de maliyete olmusuz etki yapmaktadır (gübreleme, sulama, ilaçlamada olduğu gibi).

2-      Yetiştirme Tekniği

a-      Tohum yatağı hazırlama: Ekim dönemindeki yağışların ilde fazla olması, erken pamuk ekimine olanak vermediği gibi, bazen de fazla yağıştan dolayı ekimin yenilenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Drenaj sorunu olan, özellikle çoraklaşmanın görüldüğü yerlerde toprak geç tava gelmektedir. Bu gibi yerlerde, sırta ekim yapılmalıdır.

b-      Çeşit seçimi ve tohumluk: Pamuk ekili alanlarda, yoğun olarak Sure Grow 125, Sure Grow 501, Deltapine 5690 ve Nazilli 87 çeşitlerinin ekimi yapılmaktadır. Bunun yanında, Deltapine 90, Sure Grow 1001, Sure Grow 404, Lachata, Çukurova 1518, Caroline Queen ve Sayar 314 çeşitleri de yetiştirilmektedir. Ayrıca bazı çiftçiler tarımsal-teknolojik özellikleri iyi ilinmeyen, adaptasyon denemeleri yapılmamış çok değişik pamuk çeşitlerini getirip, bölge çiftçine dağıtmaktadır. Bu durum, hastalık ve zararlıların kontrolünde, özellikle verticillium spp., güçlükler çıkararak verim ve kalitede düşüşlere neden olmaktadır.

212387 ha ekim alanına sahip Ege Bölgemizde, Nazilli 84 çeşidi % 95 dolaylarında ekilmektedir (Anonim, 2000). Oysaki, 50000 ha ekim alanına sahip Hatay’da, yaklaşık 15 adet (belki daha fazla) çeşidin tarımı yapılmaktadır. Bu çeşit karmaşası, Hatay pamuğunun kalitesinde, tekstil yönünnden, bazı sorunlara yol açacağı gibi, kütlünün çırçırlanması, tohumlukların hazırlanması ve depolanmasında da sorunlara neden olacaktır. Bu durum, Hatay’da tohumluk sorununun disipline edilemediğinin bir göstergesidir. Bölgede, 1995 yılından beri, tohumluk üretimi yapan, ayrıca havsız tohumluk hazırlama tesislerine sahip tek bir özel sektör kuruluşu bulunmaktadır.

Pamuk tarımı, yoğun işgücü ve emek istemektedir. Bakım işleri, özellikle çapalama ve seyreltme 1 kg kütlü üretim maliyetini artırmaktadır. Havsız pamuk tohumluğu kullanıldığında, dekara atılan tohumluk miktarında en az % 50 oranında tasarruf sağlandığı gibi seyreltme ve çapalama için gerekli işgücü miktarı da % 28.2 oranında azalmaktadır (Bayındır ve Şahin, 1994). Havsız tohum, fiyatı çok yüksek olan pnömatik mibzerlere gerek duyulmadan, klasik pamuk ekim mibzerlerindeki yıldızvari tohum yedirici çıkarılarak yerine delikli plaka takılmak suretiyle ekilmesi mümkün olabilmektedir (Bayındır ve Şahin, 1994). Son yıllarda, havsız tohum ekimi yaygınlaşmakla birlikte, halen havlı tohum ekimi yüksek seviyelerdedir.

c-      Sulama suyu : Hatay Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre, pamuk ekili alanların % 25’i (12500 ha) sulanamamaktadır. Bilindiği gibi, birim alandan sağlanan ürün artışında, sulamanın önemi çok fazladır. Bölgede Hassa ve Kırıkhan ilçeleri pamuk ekim alanları Tahta Köprü barajından, Antakya ve Reyhanlı akarsu, yer altı suları ve Yarseli barajından sulanmaktadır. Suriye’nin Asi Nehri üzerinde barajlar ve bentler yapması nedeniyle, yaz aylarında bu nehrin debisi düşmektedir. Yeterli su bulamayan pamuk yetiştiricileri arazilerini, derin kuyular açtırarak sulamakta, bu da maliyeti yükseltmektedir. Derin kuyularda, mayıs ve haziran aylarında su seviyesi normal iken ağustos ayında su seviyesi düşmektedir. Bu nedenle, zamanında ve yeteri miktarda sulama yapılamamakta, ve verim düşmektedir.

İlde yapılması düşünülen Reyhanlı barajının bir an önce tamamlanması, sulama sorununu büyük ölçüde hafifletecektir.

d-      Hastalık ve zararlılar: Hatay ilinde hastalık ve zararlılar ile entegre mücadelenin yapılmaması, bazen gereğinden fazla ve bilinçsiz ilaç kullanılması biyolojik dengeyi bozmaktadır. Bu durum, bazı hastalık ve zaralıların daha da artmasına neden olurken, verim ve kalitede düşüşe, maliyette ise artışa neden olmaktadır. Ayrıca çiftçi etkili ilaç kullanma yerine, daha ucuz olan ilaçları kullanmakta, ve böylece gereksiz masraf yapmaktadır.

e-      Ekim nöbeti: İlimizde ekim nöbeti yeterince yerleşmemiştir. Genelde, tek ürün pamuk yetiştirilmekte, veya suyun yetersiz olduğu yerlerde buğday-pamuk ekim nöbeti uygulanmaktadır. Özellikle, kurutulmuş göl bölgesi kış aylarında su altındadır. Üretici bu alanı riskli gördüğünden, tek ürün pamuk yetiştirmektedir. Bu nedenle, pamuk hastalık ve zararlıları yıldan yıla artış göstermektedir. Ayrıca, yıldan yıla verimde düşmeler ve ilaçlama  masraflarında artma görülmektedir.

f-       Hasat: Bölgede pamuk, elle toplanmaktadır. İşgücünün pahalı ve temimininde, özellikle son yıllarda görülen sıkıntılar nedeniyle, hasat bazı yıllar gecikmekte, bu da erken gelen yağışlardan dolayı kütlü dökülmesine neden olarak verim kaybına yol açmaktadır. Ayrıca lif kalitesi de bu durumdan önemli ölçüde etkilenmektedir. Bu durum, makinalı hasatı zaruri hale getirmiştir.

3-      Drenaj ve Çoraklaşma

Pamuk ekili alanların bir kısmında, drenaj sorunu bulunmaktadır. Bu alanlarda yapılan bilinçsiz gübreleme, sulama ve tek ürün pamuk yetiştirme çoraklaşmayı artırmaktadır. Ayrıca derin kuyulardan yapılan sulamaların da çoraklaşmaya neden olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, bu alanların kısa sürede ıslahı gerekmektedir.

4-      Finansman Sıkıntısı

Kredi kuruluşlarının çiftçilerimize vermiş oldukları krediler, üreticilerin ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Bu durumda çiftçi tefecinin eline düşmektedir. Çiftçi yüksek faizden kurtulmak için ürününü peşin, ancak düşük fiyatlarla tüccara vermektedir. Bu durum, özellikle küçük üreticileri etkilemektedir.

 

Sonuç olarak, Türkiye ekonomisinin can damarı olan, bu özelliğini önümüzdeki yıllarda da sürdürmesi beklenen pamuk sektörünün ilgili kesimleri (üretici, tüccar, çırçırcı, pamuk yağı üreticisi, tekstilci, dokumacı, konfeksiyoncu, modacı, ihracatçı, ithalatçı, tüketici, araştırmacı vb.) tek tek kendi sorunlarını halletmek yerine, bir bütün olarak sektörün sorunlarının çözümü konusunda aralarında uzlaşma zemini aramalıdırlar.

 

Kaynaklar

 

Anonim. 1995-2000. Hatay Tarım İl Müdürlüğü, Brifing Raporları.

Anonim. 1999a. 98 Değerlendirmesi, 99’a Bakış. Tekstil Araştırma Dergisi, 1999 1. Çeyrek, s. 10-12.

Anonim. 1999b. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü Yıllığı.

Anonim. 2000. Pamuk Danışma Kurulu, Hatay Toplantısı. 22-23 Kasım, 2000, Hatay.

Bayındır, E., Şahin, A. 1994. Delinte (Havsız) Pamuk Tohumu Kullanımında Ekim Makinalarının Başarısı ve Uygun Ekim Normunun Belirlenmesi. Nazilli Pamuk Araştırma Enstütüsü Müdürlüğü, Yayın No: 46.

Gürel, A., Akdemir, H., Emiroğlu, Ş.H., Kadoğlu, H., Karadayı, H.B. 2000. Türkiye Lif Bitkileri (Pamuk Tarımı, Teknolojisine Genel Bakış ve Diğer Lif Bitkileri). Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi, 17-21 Ocak, 2000, Ankara, (1): 525-566.

Hake, K.D., Bassett, D.M., Kerby, T.A., Mayfield, W.D. 1996. Producing Quality Cotton. In S.J. Hake , T.A. Kerby and K.D. Hake (eds.), Cotton Production Manual, pp.134-149.

Koç, E. 1999. 1. Ulusal Çukurova Tekstil Kongresi “Uçtek 99” Sonuç Raporu. Tekstil İşveren Dergisi, (239): 23-25.

Günel, E., Mert, M., Çalışkan, M.E. 1998. Pamukta Verim, Verim Öğeleri İle Lif Teknolojik Özelliklerine İlişkin Stabilite Analizleri ve Uyum Yetenekleri Üzerine Bir Araştırma. Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(2): 59-70.