DOĞRUDAN GELİR SİSTEMİ VE UYGULAMALAR: LİTERATÜR İNCELEMESİ

Sevinç DEMİRCİ

Doğrudan gelir destek sisteminin dünyadaki uygulamaları en fazla AB, ABD, Meksika ve Romanya'da görülmektedir. AB'de de uygulanma amacı, var olan desteklere ek olarak piyasa fiyat desteğinin azaltılması veya bazı ürünler için kaldırılmasını telafi amacıyla uygulanmaktadır. ABD'de ise destek seviyesini ve bütçe harcamalarını azaltmak ve arz sınırlaması karşısında bunu telafi etmek amaçlı uygulanmaktadır. Meksika'da Meksika'nın NAFTA'ya girişi ve piyasa fiyat desteğindeki azalmaların özelllikle fakir çiftçi gelirlerindeki kaybını telafi amaçlı uygulanmaktadır. Meksikada uygulanma amaçları; politik, ekonomik ve sosyal olmak üzere birçok yönlüdür. Romanya uygulaması ise biraz daha farklıdır. Romanya tarımdaki destekleri kaldırarak tüm tarım üreticilerine bu destek sistemini uygulamaktadır. Ödemeleri para olarak değil girdi alımında kullanılmak üzere kupon olarak dağıtmakta, uygulama biçimiyle üretim artışını ve girdi piyasasını teşvik etme amaçlıdır. Diğer ülke uygulamalarındaki ortak amaç;  DTÖ Tarım Anlaşması sonrası tarımdaki destek seviyelerini azaltmak ya da desteğin yönünü değiştirmektir. Çevre uyumlu destek politikaları ve dünya fiyatlarına daha yakın destek fiyatlarına doğru yönelme ile birlikte uygulama ülke tarım kanunlarında değişikliklerle ve reform proğramlarıyla yürütülmektedir. Çalışmanın yayına hazırlanması sırasında dünya uygulamalarında sadece Meksika uygulaması üzerine ekonometrik bir çalışma incelenmiştir. Bu  çalışma sonuçlarına göre; gelire doğrudan destek ile yaratılan gelir çarpan etkisi orta ve büyük çiftçiler için yüksek, çok küçük çiftçiler içinse önceki destek sistemine göre gelir kaybı olduğu araştırma bulguları içindedir.

Üretimden bağımsız doğrudan gelir ödemeleri ve üretimle belli derecede bağımlı doğrudan gelir ödemelerine yönelmede, kuvvetli bir piyasa sinyaline ihtiyaç duyulması, gelir dağılım bozukluğu veya çarpıklığını azaltması-düzeltmesi ve üretimdeki toplam desteğin azaltılması amaçları güdülmüştür. Bu destek sistemi belirli alt grup çiftçilere yoğunlaştırılmış gelir desteği ya da politika seçeneklerini daha iyi şekillendirecek araçlar içerdiği ve böylece toplam destek seviyesini azaltarak daha etkin bir desteklemeye imkan verdiği için tercih edilmektedir. Bütçeye dayalı olduğu için kamu nezdinde incelemeye açık ve sınırlamaya daha elverişli olması da sistemin artılarıdır. Ancak doğrudan gelir ödemelerinin bütçe ve diğer sektörler üzerinde etkisinin olmadığını söylemek olanaksız olduğu ve bütçeden doğrudan ödeneceği için yükselen vergiler sebebiyle tüm ekonomiyi de içerecek bir maliyeti gözardı edilememekte, sistemin etkinliğinin artırılması için ek reformlara da ihtiyaç duyulmakta ve bunun da ekonominin tamamındaki yapısal reform başarısına dayandığı da belirtilmektedir.

Sonuçta; doğrudan gelir desteği DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) amaçlarından birisi olarak piyasa çarpıklığının azaltılarak ticareti geliştirmek ve serbestleştirmek amacıyla önerilen gelir destekli politikalardır. Ancak; sınırları iyi belirlenmelidir. Çünkü bu destekler hala bazı yönlerden dağılım çarpıklığını sürdürmekte ve etkileri ve faydaları konusundaki daha fazla uygulama sonuçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Doğrudan gelir desteği sürekli olmayıp geçiçi bir dönem için uygulandığı için amaçları önceden belirlenmektedir. Bunlar verimlilik faktörlerini artıran politikalar ile piyasa engellerini ya da diğer sektördeki politika değişikliklerinin olumsuz etkilerini azaltma gibi belli amaçlar olabilmektedir. Uygulama, bazı kriter ve verilerin önceden belirlenmesi de gerektirmektedir. Hedef gruplar, hedef değişkenler, uygulanma süresi, bütçe yükü gibi.

Doğrudan gelir destek sistemi gerek uygulama amaçları ve gerekse de uygulama periyodu kriterlerince gelişmiş ve gelişmekte olan ülke tarımlarında farklılık göstermektedir. Gelişmiş ülke tarımlarında ekonominin genelindeki yapısal sorunların büyük ölçüde çözülmüş olması nedeniyle uygulama amaçları ve beklenen etki görülebilmiştir. Ancak gelişmekte olan ülkelerin bu destek sistemi için geçiş dönemleri daha uzundur. Alan kayıtlarından, girdi-çıktı piyasası düzenlemelerinden ve bütçedeki maliyetine kadar birçok kısıtları içermektedir. Amaçları, kısıtları, süresi, idare ve denetimi iyi düşünülmüş gelir destek sistemi uygulamasının başarılı olması daha muhtemeldir.

Yayının tamamını alabilmek için lütfen bizimle irtibata geçiniz